धडा ब्रह्मकमळाचा!

आज सकाळी मैत्रिणीच्या घरी फुललेल्या ब्रह्मकमळांच्या बहराचे फोटो पाहिले आणि मन ताजेतवाने झाले. पण ते दृश्य प्रत्यक्ष पाहता न आल्याने, तो स्वर्गीय सुगंध अनुभवता न आल्याने हळहळही वाटली. वाटले, ही ब्रह्मकमळे फक्त रात्रीच का फुलतात, तीही केवळ काही तासांसाठी..!

आजच्या बाजारीकरणाच्या काळात फळे, भाज्यांपासून चकली, चिरोटे, पुरणपोळ्यांपर्यंत सर्वच गोष्टी बारा महिने, तेरा काळ उपलब्ध असतात. मनात इच्छा निर्माण व्हायची खोटी, ती वस्तू समोर हजर होण्याची सोय आहे. मुलांना नाही ऐकायची सवय लावली पाहिजे असे म्हणणारे आपण स्वतःच्या इच्छांना मुरड घालायला तयार नाही हे आपल्या लक्षातही येत नाही. आपल्याला थंडीत आंबे आणि उन्हाळ्यात स्ट्रॉबेरी हव्याशा वाटल्या तरी या न त्या मार्गाने आपण आपले हट्ट पुरवतोच. अशा वेळी अजूनतरी वर्षातून एकदाच उमलणारे ब्रह्मकमळ आपल्याला काही सांगू तर पाहत नसेल? जणू निसर्ग म्हणतोय, 'ब्रह्मकमळाचे फुलणे अनुभवायचे असले तर ते रात्रीच आणि ठराविक तासच अनुभवायला मिळेल. वाटले तर फोटो, व्हिडियो काढून ठेवा. पण सुगंध? तो मात्र कुठेच कैद करून नाही ठेवता येणार तुम्हाला.' आणि यातच कदाचित या फुलाविषयी वाटणारे अप्रूप दडलेले आहे.

एखाद्या वस्तूची उपलब्धता आणि त्याचे मोल यांचे प्रमाण कायम व्यस्त असते हा नियमच आहे. आजच्या उपभोग आणि चंगळवादाच्या पार्श्वभूमीवर ब्रह्मकमळाचे अजूनही हट्टाने एकदाच फुलणे मला निसर्गनियमांची आठवण आणि संयमाचे भान देणारे वाटते. माणसाला नाही म्हणण्याची क्षमता निसर्ग अजून बाळगून आहे ही जाणीव आपल्याला जमिनीवर ठेवायला पुरेशी आहे. नाही का!

© स्वरा

भूमिका - धीट आणि थेट!

क्षितिज पटवर्धन लिखित आणि चंद्रकांत कुलकर्णी दिग्दर्शित जिगीषा अष्टविनायकचे भूमिका हे नाटक काल पाहिले. पहायचे नक्की असल्यामुळे इतक्या दिवसांत त्यावरील कोणाच्याही प्रतिक्रिया पाहिल्या, वाचल्या नव्हत्या. पण तरीही नाटकाचे होणारे कौतुक मात्र भोवतालच्या हवेत जाणवत होते. आज नाटक पाहताना ते कौतुक सार्थ होते याचा प्रत्यय आला.

या नाटकातून लेखकाने एका जुन्या पण आजही धुमसत असलेल्या विषयाला थेट हात घातला आहे. छुपे किंवा सूचक उल्लेख टाळून दोन दृष्टिकोनांना एकमेकांसमोर बोलते केले आहे. कारण दोन्ही बाजू स्वच्छ उजेडात आल्याखेरीज एकमेकांबद्दलचे गैरसमज आणि अज्ञान दूर होणार कसे!

दोन्ही तितक्याच सच्च्या बाजू जेव्हा एकमेकांसमोर उभ्या राहतात तेव्हा कोण बरोबर कोण चूक ठरवणे अशक्य होऊन बसते. मध्यंतराच्या वेळी हाच अचूक क्षण हे नाटक गाठते आणि एकाच वेळी अंगावर काटा आणि डोळ्यात पाणी उभे राहते. या प्रवेशातील content आणि crafting साठी लेखक, दिग्दर्शक दोघांनाही hats off! कलाकारही ज्या ताकदीने हा क्षण उंचावर नेऊन ठेवतात, केवळ अप्रतिम!

भूमिकेच्या अभ्यासातून आलेला वैचारिक खुलेपणा बाजूला ठेवायला, त्याच्याशी प्रतारणा करायला तयार न झालेला विवेक, त्यामुळे वास्तवाशी झगडताना एकाकी पडलेली उल्का, आणि त्यांच्या प्रभावातून एक वेगळाच निर्णय घेऊ पाहणारी त्यांची मुलगी कुहू या तिन्ही व्यक्तिरेखा नाटकात खूप छान उभ्या राहतात. समिधा गुरुने अप्रतिम काम केले आहे. सचिन खेडेकर नेहमीप्रमाणे उत्तम! सोमनाथनेही भूमिकेचा खूप छान बाज पकडला आहे. कुहूही सुरेख! गुंड्यामामा दोनच प्रसंगात असले तरी उत्तम साथ देतात. मोलकरीण बाईंचेही काम विशेष उल्लेखनीय.

नाटकाच्या रचनेवर चित्रपट, ओटीटी साठीच्या पटकथालेखनाचा प्रभाव आहे. कमी वेळाचे अनेक प्रवेश, बदलती प्रकाशयोजना असा किंचित fragmented बाज हे नाटक पाहताना जाणवला. प्रमुख विषयासोबतच अनेक समांतर विषयांना लेखकाने स्पर्श केला आहे. विवेक आणि उल्कामधील मोकळे नाते सुरुवातीपासून दिसून येते. मात्र दुसऱ्या अंकातील विवेक आणि उल्कामधील हळव्या प्रसंगात जो भावनिक उच्चांक गाठला जातो तो अचानक आल्यासारखा वाटतो. त्याचा किंचितसा धागादोरा आधी एखाद्या प्रसंगात/ वाक्यात पेरता आला असता तर तो प्रसंग आणखी भिडला असता असे वाटले. अर्थात हे नाटक वैयक्तिक नात्यापेक्षा समाजाच्या दोन घटकांमधील सामाजिक नात्याचे आहे हे विसरून चालणार नाही.

नायक टीव्ही अभिनेता असल्यामुळे त्या क्षेत्राची पार्श्वभूमी सतत दिसत राहते. मालिका विश्वातील कामकाजाची किंचितशी झलक अनुभवलेली असल्यामुळे प्रेक्षकांना बांधून ठेवण्यासाठी चॅनलला सतत वाटणारी नाट्ट्याची गरज आणि त्यासाठी केला जाणारा टोकाचा आटापिटा अधिक समजून घेता आला. या नाटकाच्या निमित्ताने राजकारणी आणि चॅनल दोन्हीतले साधर्म्य अचानकपणे समोर आले. आपल्या narrative मध्ये केवळ संघर्षमय, कटू घटना उगाळणे, एकोप्याच्या, निरोगी नात्याच्या आनंदी स्मृतींना फार रेंगाळू न देणे हे आज दोघेही करताना दिसतात. सतत काहीतरी भडक, नाट्यमय देत राहिलो तरच लोकांचा पाठिंबा मिळत राहील, मग ते प्रेक्षक असो किंवा मतदार; हा या दोघांचा जो समज किंवा गैरसमज आहे तो भयावह आहे. कारण सततचे कृत्रिम नाटय मानसिक/ सामाजिक अस्थिरता निर्माण करते आणि अस्थिर व्यक्ती /समाज कधीच प्रगती करत नसतो. समाज किंवा व्यक्ती म्हणून आपण जर खरंच अशा मुद्दाम घडवल्या जाणाऱ्या भडक नाट्याकडे ओढले जात असू तर आपण आपलं आत्मपरीक्षण करणं किती निकडीचं आहे हे लक्षात घ्यायला हवं.

हे आणि असे अनेक विचारांचे धुमारे नाटक पाहिल्यापासून मनात फुटत आहेत. बघणाऱ्यांच्या डोक्यात वर्षानुवर्षे साठलेल्या विचारांना या नाटकाने जणू विरजण (चांगल्या अर्थाने) लावून जागे केले आहे. आता विचारांची घुसळण करण्याचे कष्ट घेतले तर आत्मभानाचे 'नव'नीत वर येईल आणि तेही तावून सुलाखून घेतले तर परस्पर 'स्नेह'भावही नक्कीच चाखायला मिळेल. अन्यथा साठलेले विचार नुसतेच धुमसत राहून खाली जळकी कडवट बेरी तेवढी उरेल.

Thank you for Bhumika

मराठी भाषा गौरव दिनानिमित्त..

'मराठी words remember करायला difficult जातं' हे पुलंनी लिहिलेलं वाक्य शाळा कॉलेजच्या वयात वाचलं तेव्हा ओठांवर हसू आलं होतं. कारण असं इंग्रजाळलेलं मराठी बोलणारा समाज माझ्या आजूबाजूला नव्हता. आणि आपण सोडून इतरांना हसणं नेहमीच सोपं असतं.

हल्ली मात्र चित्र बदललं आहे. संपूर्ण मराठी वाक्य बोलणाऱ्या व्यक्तीकडे ही कुठल्या जगातून आली आहे पासून एवढं कठीण मराठी आपल्याला नाही बुवा समजत अशा अलिप्त, खोट्या विनयाने पाहिलं जातं. काल मराठी भाषा दिनाच्या शुभेच्छांतून सुद्धा मराठी वाक्यात इंग्रजी शब्द घुसवून विनोद निर्मितीचा प्रयत्न जागोजागी केलेला दिसला. पण तो विनोद आता हसू आणत नाही, तो वास्तवाचं दर्शन घडवतो. वाटतं, पुलंच्या त्या वाक्यातून आपण काहीच शिकलो नाही का? मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळावा यासाठी भांडणारे आपण अखंड मराठी भाषा बोलताना का लाजतो? आपणच नाही बोललो, तर कोण बोलणार?

मराठी भाषा गौरव दिनाच्या शुभेच्छा तरी मराठीत देऊया ना!

माध्यमांच्या आरोग्यासाठी टीकेच्या इंजेक्शनपेक्षा अनुल्लेखाचे पथ्य जास्त उपयुक्त!

#ललित #अनुल्लेखहेचशस्त्र

आजकाल परिस्थिती अशी आहे, की प्रसिद्धी हा दर्जाचा निकष बनत चाललेला दिसतो. समाज माध्यमांच्या जगात ज्याच्या मागचा जथा मोठा, तो मोठा. मग तो फोटो असो, रिल असो किंवा लेखन असो. इथली प्रसिद्धीमापनाची यंत्रणा तांत्रिक असल्यामुळे तिला केवळ आकडे समजतात, अक्षरे किंवा भाषा नाही. त्यामुळे एखाद्याच्या वक्तव्याला मिळालेला प्रतिसाद फक्त आकड्यांमध्ये मोजला जात असावा. एवढेच नाही, तर शिव्या आणि ओव्या एकाच पारड्यात टाकल्या जात असाव्यात. त्याशिवाय प्रसिद्धी एवढेच कर्तृत्व असलेल्या प्रसिद्ध लोकांचे इतके अमाप पीक आले नसते.

उदाहरण द्यायचे झाले तर, अ च्या सवंग post ला मिळालेला एकूण प्रतिसाद हा अमुक शिव्या अधिक अमुक कौतुकफुले बरोबर तमुक एकक प्रतिसाद असा मोजला जातो.

पण त्याच वेळी ब चे एखादे वक्तव्य तितकीच कौतुकफुले मिळून शिव्या न पडल्याने दर्जेदार असूनही प्रतिसाद एककांच्या संख्येत अ पेक्षा पिछाडीवर गेलेले आढळते. ही मापनातली चूक म्हणायची, यंत्रणेचा दोष की प्रतिसाद देणाऱ्यांचा भोळेपणा व अज्ञान? मग आपण काय करायचे?

आपल्याला आवडलेल्या गोष्टींना अधिक लोकप्रियता मिळावी आणि न आवडलेल्या किंवा हीन, टाकाऊ वाटणाऱ्या गोष्टींना आळा घातला जावा असं वाटत असेल तर एक काम करायला हवे. आवडलेल्या गोष्टींचे भरपूर कौतुक करायचे, त्यांना like करायचे, त्यावर comment करायच्या पण इतर दर्जाहीन गोष्टींना अनुल्लेखाने मारायचे. कारण आपण केलेली टीकात्मक comment सुध्दा त्या गोष्टींना अधिक प्रसिद्धी मिळवून देणार असते हे निश्चित!

लेक

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebook

Facebo

ती आता चटकन पुढे होते फोन सरसावून.

फोटो, बुकिंग, स्कॅनिंग, एडिटिंग!

ती करून टाकते हातातले काम तिच्या तरुण चपळाईने, माझ्यापेक्षा अर्ध्या वेळात.

तेव्हा जाणवतो प्रथम, किंचित मंदावलेला processing speed.

टकमक फिरत राहते तिची निकोप नजर

ऑनलाईन मेनू, बारीक प्रिंट, मॅपवरचे नवे रस्ते!

ती संपवून टाकते शोध; बराच वेळ चाचपडल्यावर धीर सोडू पाहणाऱ्या माझा.

तेव्हा अनावर होतो, सारी डोळस कामे तिच्यावर सोपवण्याचा मोह.

ती आता चटकन पुढे करते हात.

माझी पिशवी घेताना, रस्ता ओलांडताना, मी येतेय ना पाहताना.

ती बदलू पाहते आमच्या भूमिका, तिच्यात नव्याने उमलणाऱ्या आत्मविश्वासाच्या बळावर.

पण तरीही कर्तेपण सोडून कर्म म्हणून लेकीच्या पाठुंगळी बसणे मंजूर नसते, माझ्यातल्या आईला.

मी मग झटकून टाकते मरगळ

आळसाची, थकव्याची, हुरहुरीची.

तिच्या डोक्यावर टपली मारून म्हणते, 'आली मोठी!'

तेव्हा तिच्या डोळ्यांत चमकलेले निरागस हवेहवेसे हसू भुर्रकन उडून जाण्यापूर्वी आणखी एक सुखाचा क्षण सेव्ह झालेला असतो मदरहुड मेमरीमध्ये!

© स्वरा मोकाशी