6. कलेसाठी जाहिरात की..

 आपल्याला आवडतात बुवा जाहिराती. छोट्याशा, चटपटीत, फार पाल्हाळ न लावता चटकन मुद्दा मांडून मोकळ्या होणाऱ्या. कळीची ओळ डोक्यात गुणगुणायला लावणाऱ्या. पण आजकाल प्रेक्षकांना त्यांची किंमतच नाही जणू! मालिका बघताना जाहिराती सुरु झाल्या की हे लोक उठून राहिली साहिली कामं करायला स्वयंपाकघरात जातात, कधी कुणाला फोनच लावतात तर कधी चक्क निसर्गाच्या हाकेला ओ देऊन येतात. जाहिराती काय रिकाम्या भिंतींना दाखवायच्या आहेत? पण चतुर जाहिरातदारांनी यावरही उपाय शोधून काढलेला आहे म्हटलं! तुमच्याही लक्षात आलंच असेल की...

मालिका सुरु असते. दोन मैत्रिणी बोलत असतात; एक मैत्रीण दुसरीला सल्ला विचारते आणि दुसरी फारच सविस्तरपणे सल्ला देऊ लागते. मग तो शाम्पू असेल तर त्यात काय काय आहे, त्याने केस कित्ती मऊ होतात वगैरे. तो दागिना असेल तर त्या प्रकारात अमक्या ज्वेलर्सकडे कित्ती variety आणि offers आहेत इ. पडद्यावर ठळकपणे ती वस्तू आणि त्या कंपनीचा लोगो व्यवस्थित दिसेल याची काळजी घेतलेली असते. प्रथम आश्चर्य वाटतं पण मग आपल्या लक्षात येतं, break मध्ये पळून जाणाऱ्या प्रेक्षकांना बेसावध गाठून गनिमीकाव्याने आपले product त्यांच्यापर्यंत पोहोचवण्याची ही नवी क्लुप्ती आहे. तुम सेर तो हम सवासेर! आजकाल तर कलेशी जवळची बांधिलकी मिरवणारे चित्रपटही अनेकदा आपल्या गोटात जाहिरातींना असा चंचूप्रवेश देताना दिसू लागले आहेत. शेवटी कलेच्या अभिव्यक्तीसाठीही पैसा पुरवतात ते जाहिरातदारच ना!

पण या असल्या जाहिराती आपल्याला नाही बाबा मंजूर. खरं सांगायचं तर असल्या जाहिरातींमागे प्रायोजकांचे चातुर्य असले तरी जाहिरातकर्त्यांचे कौशल्य नसते. संवाद लिहिणारे पडले मालिका किंवा चित्रपट लेखक; त्यांचे इमान त्यांच्या मूळ कलाकृतीशी. त्यामुळे जाहिरात म्हणून संवादांमध्ये product ची नुसती सरळधोपट भलावण असते. ना कसली सांकेतिकता ना गंमत. अशा वेळी विशिष्ट वस्तू किंवा कंपनीचा लोगो पडद्यावर केवळ दिसला तर मूळ कलाकृतीला फारशी बाधा येत नाही; पण तिची जाहिरात जेव्हा संवादात उतरते तेव्हा मात्र प्रेक्षकांचा रसभंग होऊ लागतो, मग तो प्रेक्षक मूळ कलाकृतीचा असो वा कुणी जाहिरात प्रेमी.

एके काळी कलेसाठी कला की जीवनासाठी कला हा वाद बराच गाजला होता म्हणे. आज आपली कलाकृती रसिकांपर्यंत पोहोचवायची तर कलाकारासाठी प्रायोजक महत्वाचा, आणि प्रयोजकासाठी जाहिरात. पण आता मूळ कलाकृतीतच शिरू पाहणाऱ्या जाहिराती बघता ‘कलेसाठी जाहिरात की जाहिरातीसाठी कला’ असा नवा वाद सुरु होईल की काय अशी शक्यता वाटते.

५. सर्वांगीण विकास

 

“वैशू, अग लक्ष कुठेय तुझं. किती हाका मारतेय.” एका संध्याकाळी लेकीची छोटी मोठी खरेदी करून परत येत असताना मंजूची हाक ऐकू आली. कधी नव्हे ती आज जुई माझ्यासोबत होती; अर्थात तिच्याच गोष्टी आणायच्या होत्या. नाहीतर शिंग फुटण्याच्या वयातली मुलगी आईसोबत कसली बाहेर पडतेय! पायाला नीट बसणारी सँडल घ्यायचा आईचा सल्ला न ऐकता बऱ्यापैकी उंच टाचा असलेली चप्पल तिने घेतली आणि अर्थातच लगेच घातलीही होती. युज and थ्रो चा जमाना असल्यामुळे जुनी चप्पल खोक्यात बांधून आणायचा प्रश्नच नव्हता. पण माझं मध्यमवर्गीय मन काही त्या जुन्या चपला टाकून द्यायला तयार होईना त्यामुळे तेही खोकं मी वागवत होते. आपली वाढलेली दोन इंच उंची तोलत कन्यारत्न ऐटीत चालत होते पण तो तोल सावरताना जर आधार घ्यायची वेळ आलीच तर माझा खांदा तिच्या हाताशी असावा या बेताने मीही जवळजवळ तिला चिकटूनच चालत होते. साहजिकच मंजिरीच्या हाकेकडे माझे लक्ष नव्हते. मागून हातातली पर्स आणि पिशव्या सांभाळत, धापा टाकत मंजिरी पुढे आली आणि आपला भक्कम हात माझ्या खांद्यावर टाकून सोसायटीच्या गेटशी अखेर तिने मला गाठलेच.

“काय ग, आज माय लेकी सोबत?” तिने प्रश्न टाकला, “काय ग जुई, आज काही क्लास बीस नाही वाटतं?” जुईने मान हलवून तिच्या परीने उत्तर दिले. पण मंजूची बडबड नेहमीप्रमाणे सुरु झाली होती. तिला कुणाच्या उत्तराची गरज कधीच पडत नसते. “आजकाल संध्याकाळच्या वेळी या वयाच्या पोरांचं नखही दिसत नाही.” मंजूने पुढचे वाक्य बोलण्यासाठी सेकंदभर श्वास घेतला तेवढ्यात कन्यारत्नाने काल दोन तास खर्च करून आपल्या नखावर रेखलेले नेल आर्ट पुन्हा एकदा प्रेमाने न्याहाळले. “हो की नाही ग?” मंजूची गाडी पुन्हा वेग घेऊ लागली. “बरोबरच आहे म्हणा. दुपारभर शाळा म्हटल्यावर क्लास संध्याकाळचेच लावावे लागतात. नाही ग, आजकाल क्लासशिवाय काही खरं नाही. म्हणजे आपण देऊ शकतो मुलांना तर का नाही; हो की नाही? आपल्या लहानपणी आपण नुसते हुंदडत असायचो या वेळी. तो काळच वेगळा होता ग. पण आता, सगळीकडे इतकी कॉम्पिटीशन म्हटल्यावर एक्स्ट्रा कॅरीकेचर करावंच लागतं मुलांना.” मंजूच्या इतक्या सगळ्या बोलण्यात चुकून आलेला फक्त ‘कॅरीकेचर’ हा शब्द जुईला ऐकू आला आणि ती फसकन हसली. माझ्याही लक्षात ती चूक आली होती पण मंजूचा एकूण अविर्भाव याच शब्दाच्या जास्त जवळ जाणारा वाटल्यामुळे मी गप्प राहिले होते.

“माझ्या अथर्वला मी कराटेला घातलं आहे. ट्युशन तर असतेच ग. पण या बाकीच्या गोष्टी शिकून घ्यायची हीच तर वेळ आहे. पब्लिक स्पिकिंगसाठीही शोधतेय मी. तू कुठल्या क्लासला जातेस?” हे विधान प्रश्नार्थक असले तरी मंजूला उत्तराची अपेक्षा आहे असे दिसले नाही. तिची बडबड सुरूच होती, “वेदिक मॅथ्सला जातेस की नाही? अथर्व जातो रविवारी. अग त्या खन्नाबाई आल्यात न सोसायटीत त्या म्हणे दिल्ली पब्लिक स्कूलमध्ये होत्या, जर्मन शिकवायच्या. आता रिटायर झाल्यात. पण माझी बाई सांगत होती, इथे क्लास सुरु करणार आहेत म्हणून. किती लकी आहोत न आपण. अथर्वला फॉरेन लँगवेज शिकवायचीच आहे मला कोणती तरी. तुला येते का ग फ्रेंच, जर्मन? शाळेत असेल ना एखादी..” उत्तरादाखल जुईने फक्त खांदे उडवले आणि ती पुढे निघाली. कार्टीला जरा कुणाशी बोलायला नको.

“गेली बघ. फार बिझी हो आजकालची मुलं.” जुईचे पुढे निघून जाणे सहज स्वीकारत मंजू म्हणाली, “क्लास असेल न? जा जा. पुढच्या वर्षी दहावी न ग हिची? असा वेळ नको घालवत जाऊस तिचा फालतू खरेदी बिरेदी मध्ये. आपणच सुरुवातीपासून सैल सोडता कामा नये, नाहीतर फार timepass करायला शिकतात ही मुलं. हेच वय नाही का, सर्वांगीण विकास करून घ्यायचं!” एवढं बोलून तिच्या विंगकडे वळून ती निघून गेली. सर्वांगीण विकासाला घेतलेल्या तिच्या अथर्वचा चेहरा क्षणभर माझ्या डोळ्यासमोर तरळला. आणि आपण लेकीला फारच सैल सोडले आहे या विचाराचा भुंगा डोक्यात घेऊन मी घरात प्रवेश केला. ‘खरंच! सगळी मुलं या न त्या क्लासमधून आपापला सर्वांगीण विकास करून घेत आहेत. आपली मुलगी यात मागे पडली तर! छे! तिला एखादी नवी भाषा यायला हवी, एखादा खेळ, एखादे वाद्य अगदीच नाही तर किमान आईच्या मैत्रिणीशी धड बोलण्याची समज तरी! कोणी बोलत असताना सरळ निघून जाते म्हणजे काय? छे! कसं व्हायचं हिचं!”

रात्री जेवणाच्या वेळी विषय काढला. ह्यांच्या दिनक्रमात जोवर कसली बाधा येणार नसते तोवर त्यांचा कसल्याच नव्या गोष्टीला, बदलाला विरोध नसतो. त्यात हा लेकीला आणखी हुशार बनवायचा, नवे शिकवण्याचा मुद्दा असल्याने नाही म्हणायचं काही कारणच नव्हतं. तिच्या दादाला म्हणजे थोरल्या वेदलाही जुईला कशाततरी गुंतवण्याची कल्पना मनापासून आवडली. तो अगदी हेल्थ फ्रीक म्हणता येईल असा जिम प्रेमी. जुईने सेल्फ डिफेन्स शिकायला हवा हा त्याचा अजेंडा त्याने लगेच समोर आणला. पण आमचं शेंडेफळ नितांत आळशी. त्यामुळे काही कारण नसताना उगीच हातपाय हलवण्याचे श्रम स्वतःहून करायची कल्पना तिला सहन होईना. त्यातून संध्याकाळचा मैत्रिणींसोबत खाली timepass करण्याचा वेळ त्यागण्याचीही तिची तयारी नव्हती. मी अनेक पर्याय तिच्यासमोर ठेवून पाहिले. गाणं, नाच, चित्रकला, खेळ. पण तिला काहीच पसंत पडत नव्हते. जेवण झाल्यावर नेहमीप्रमाणे गोष्टीचं पुस्तक घेऊन ती पसार झाली. छे! उशीरच केला आपण. लहान होती तेव्हाच काही एक्स्ट्रा करिक्युलर शिकवलं असतं तर! मुलीचं नुकसान केलं का आपण? रात्री बराच वेळ झोप लागली नाही.

दुसऱ्या दिवशी संध्याकाळी बाहेरून घरी येत होते. अथर्व खालीच दिसला. जिन्याच्या खाली कोपऱ्यात हातात फोन घेऊन काहीतरी गेम खेळण्यात रमला होता. ‘अरे असा अंधारात का बसला आहेस? घरी नाही का कोणी? बाहेर मुलं खेळतायत बघ.’ सहज त्याला म्हटलं. त्याने मानेनेच नकार देऊन आपले काम सुरु ठेवले. ‘आज क्लास नाही का तुला?’ मी उगीच भोचकपणे विचारले. ‘क्लास कॅन्सल’ शक्य तेवढे मोजके शब्द वापरून त्याने उत्तर दिले. बाहेर बाकीची मुलं खेळत होती त्यात आमची कन्यकाही दिसली. तिला बोलवून मी त्याला खेळायला घेण्याबद्दल विचारले. ‘डोन्ट interfere आई. लेट हिम चिल. आणि आम्ही डब्बा ऐसपैस खेळतोय; त्याला फक्त ऑलिम्पिक स्पोर्ट्स येतात. आणि लगेच जाऊन सांगू नकोस मंजूकाकूला.’ वर मलाच दम देऊन लेक चालती झाली. अगदी सर्वांगीण नसला तरी, क्लासेसच्या गर्दीतून काही चुकार क्षण हाती लागलेल्या आपल्या मित्राला थोडी मोकळीक मिळण्याची गरज ओळखण्याइतका विकास बरोब्बर झाला होता तिचा. माझे लक्ष पुन्हा अथर्वच्या चेहऱ्याकडे गेले. इतके क्लास करूनही मोकळा वेळ मिळाला तेव्हा त्याला इतर मुलांमध्ये मिसळावसं का वाटलं नसेल? मोबाईलमधला खेळ मित्रांसोबतच्या खेळापेक्षा जवळचा का वाटला असेल? केवळ ऑलिम्पिकमध्ये खेळले जाणारे खेळ हेच खेळ असतात? डब्बा ऐसपैस, लगोरी, टायर काठीने फिरवत नेणे, गोट्या, लपाछपी यातलं काहीच येत नसेल याला? की ते सगळं बिनमहत्वाचं? मित्रांमध्ये सामावून खेळण्याची कला क्लासमधून थोडीच शिकता येते! म्हणूनच असा एकलकोंडा झाला असेल का हा?

मोकळा वेळ असणं, तो हवा तसा घालवता येणं ही बालपणातील मोठीच चैन. शिकण्याचं वयही बालवयच हे मान्य. पण शिक्षण केवळ शाळा आणि क्लासमधूनच होतं का? न शिकवता अनुभवातून, आपलं आपणच नवीन काहीतरी शिकण्याच्या क्षमतेचं महत्व आपण विसरत का बरं चाललो  आहोत? मित्रमंडळीच्या सान्निध्यात गप्पाटप्पा करणे, खेळ खेळणे, हरणे, जिंकणे इतकंच काय भांडणे देखील किती काय काय शिकवत असेल मुलांना. हे सारे अनुभवण्यापासून आपण वंचित करायचे मुलांना? नवी भाषा, खेळ, संगीत, अभ्यास हे शिकण्याला महत्व आहेच पण या शिक्षणाबरोबर आपलं आपण शिकण्यासाठी, शिकलेलं पचवण्यासाठी पुरेसा वेळ मुलांना मिळायलाच नको? प्त्यांरत्नीयर्क नवे फड त्यांच्या माथी मारून त्यांना गुदमरून टाकले तर आपला स्वतःचा कल ओळखण्याची उमेद त्यांच्यात उरेल का? क्लासची झापडं इतकीही बंदिस्त नको की बाहेरचं जग बघणारी त्यांची नजरच झाकली जाईल. त्यांनी दोस्तांसोबत वेळ घालवायला हवा तसेच काही करायला नाही म्हणून कंटाळायलाही हवं. कारण या कंटाळ्यातूनच त्यांची सर्जनशीलता जागी होत असते. बुद्धी नवा मार्ग शोधत असते. न्यूटनला गुरुत्वाकर्षणाची कल्पना सुचली तेव्हा तो बागेत निवांत बसला होता, आर्किमिडीज पाण्यात पहुडला होता. मेंदूतील माहितीचे मनन करण्यासाठी निवांतपणा हवाच. आज आपण मुलांना दिवसभराच्या वेळापत्रकात घट्ट बांधून त्यांच्यापासून तो हिरावून घेत आहोत. शिकवण्याचा जोरदार मारा आपण एकतर्फीच करत आहोत. पण मुलांना स्वतः शिकण्यासाठी वेळ आणि संधीही आपणच द्यायला हवी तरच त्यांच्या सर्वांगीण विकासाला आपण खरा हातभार लावू शकू नाही का?

४. लिखाणाचा मोदक!

 

रोजच्या प्रभातफेरीत बरेच वेळा विचारांचा पतंग मोकळा सोडलेला असतो. कानात earphones घालून मगच चालू शकणाऱ्या नव्या पिढीच्या लेकीला अनेकदा प्रश्न पडतो, ही नुसती कशी काय चालू शकते! आता तिला काय सांगू, लिखाणासाठी रोज नवे काहीतरी शोधणाऱ्या आम्हा बापड्या लेखकूंना कुठेतरी अडकलेला विचारांचा पतंगच एखादा विषय देऊन जातो.

सध्या नेहमीपेक्षा जरा मोठा विस्तार असलेल्या लेखनप्रकारावर काम सुरु आहे. एरवी माझ्या लेखनातही कोकणस्थी आटोपशीरपणा करण्याची माझी सवय; त्यामुळे हा प्रकार मला जरा जडच जातोय. तरी मजल दरमजल करीत आता मी मध्यावर येऊन ठेपले आहे असे वाटते. वाटले, मोदक करताना एखादी तरबेज गृहिणी जशी खोल, पातळ पारी करून घेते, त्यात पुरेसे सारण भरते, आणि मग तयार हातांनी आवळत आवळत पारी बंद करून मोदकाला छान चाफेकळी नाक काढते तसेच नाही हा हे? कथानकाची पसरट पारी तर जमली आहे, मुद्द्याचे सारणही नेमके भरले आहे. पण आता हा सर्व बाजूंनी पसरलेला आकार हळूहळू आवळत घ्यायला हवा. कोणतेही टोक सुटता कामा नये, आकार बिघडता कामा नये आणि मुख्य म्हणजे आतला मुद्दा खाणाऱ्याच्या गळी चवीसह उतरला पाहिजे.

मोदकाची उपमा सुचली आणि आठवले, अनेक वर्षांपूर्वी स्त्रिया जेव्हा लिहायला लागल्या, तेव्हा ‘बायकांच्या लिखाणाला स्वयंपाकघरातील फोडण्यांचा वास येतो’ अशी हेटाळणी केली गेली होती असे मागे कुठेतरी वाचले होते. येईना का! शेवटी लिहिणारी व्यक्ती ज्या अनुभवविश्वातून येते, तेथील unique असे काहीतरी घेऊन आलेली असते. एखाद्याच्या हाताची चव म्हणा किंवा हातगुण म्हणा तोच तर असतो. आणि तेच त्या कलाकृतीचे वेगळेपण असते. तेव्हा हा हाती घेतलेला मोमो म्हणा, कचोरी, करंजी म्हणा किंवा मोदक लवकर पूर्णत्वास जावो हीच इच्छा!

 

‘भ**’काराचे सूर्यस्नान!

 

सध्या मनोरंजनाच्या माध्यमांचा स्फोट झालेला आहे. प्रेक्षकांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी ‘काहीही’ करण्याची तयारी दिसून येतेय. पण त्यामुळे घरात एखादी वेब सिरीज बघताना जीव आणि रिमोट दोन्हीही मुठीत धरून बसावे लागते. समोर सुरु असलेला प्रसंग कथानकातील वळणांवरून कधी शरीराच्या वळणांवर जाईल किंवा समोरची व्यक्ती अचानक ‘भ**’कार ‘म**’कारावर किवा ‘सु?शिक्षित’ असल्यास ‘फ*’कारावर पोहोचेल याची शाश्वतीच उरलेली नाही.

आपल्यासाठी वेब सिरीजचे माध्यम अजून नवीन आहे. खरंतर गेली कित्येक वर्षे सेन्सॉरच्या, ‘टी आर पी’च्या बंधनात अडकून पडलेल्या मनोरंजन व्यावसायिकांसाठी ही फार मोठी संधी असायला हवी. काही जण त्याचा फायदा घेऊन नेहमीच्या टीव्ही मालिकांमध्ये पाहायला न मिळणारे नवे, कालानुरूप असलेले मनोरंजक विषय हाताळताना दिसतात. निर्मितीमूल्येही उत्तम आहेत. पण अश्या मालिका दुर्दैवाने मोजक्याच आहेत. इतक्या स्वातंत्र्याची सवयच नसल्यामुळे की काय, बहुतांश लोक दिशाहीन मोकाट सुटले आहेत असे वाटते. आत्तापर्यंत जे दाखवायला मिळालेले नाही ते सर्व दाखवण्याची ही एकच संधी असल्यासारखे त्यांचे वागणे दिसते. उठसुठ केलेली शिवीगाळ, पशू पातळीवर आणून ठेवलेली, कथानकाशी कोणताही संबंध नसलेली उत्तान दृश्ये यांनी रसिकांच्या रंगाचा बेरंग होतो हे त्यांच्या गावीही नसावे. अभिव्यक्तीमधील सूचकता हरवते आहे की आपली निर्मिती विक्रीयोग्य करण्यासाठी त्यात बोल्डनेसची भेसळ करण्याचे व्यावसायिक बंधन कलाकारांवर येऊ पाहत आहे मला माहित नाही. पण उत्तमोत्तम साहित्य, नाटक, चित्रपटांवर पोसलेल्या भारतीय प्रेक्षकांची अभिरुची इतकी ढासळली असेल हे मानायला मी तयार नाही. अनेक वेळा चांगला पोत असलेली मालिकाही अशी ठिगळे फॉरवर्ड करून पहावी लागते हे दुर्दैव आहे.

लहानपणी टीव्हीवर परदेशातील दृश्ये पाहताना सूर्यस्नान करणाऱ्या तेथील स्त्री पुरुषांचे तोकडे कपडे, समुद्रकिनाऱ्यावरचा मोकळा वावर पाहून आश्चर्य वाटायचे. पण परदेशात काही वर्षे राहून वर्षाकाठी सात आठ महिन्यांचा कडक हिवाळा अनुभवल्यानंतर तेथील लोकांना असलेले उन्हाळ्याचे अप्रूप आणि शरीराची सूर्यस्नानाची भूक समजली. आज हे आठवले आणि वाटले, कोणतेच बंधन नसलेल्या या नव्या ओटीटी माध्यमाचे अप्रूप म्हणून तर हा ‘फ*’कार, ‘भ**’कारांचा, नग्नतेचा स्फोट नाही ना? बंधमुक्त झाल्याचा तात्कालिक उन्माद असावा कदाचित. तसे असल्यास आशेला अजून जागा आहे. पण अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा लख्ख सूर्य कायमचा आकाशात हवा असेल तर हे ‘भ**’काराचे सूर्यस्नान लवकर आटोपते घ्यायला हवे. कारण आपल्या त्वचेच्या आतील संस्कृतीचे अस्तर जळेपर्यंत उन्हात बसणे आपल्याला परवडणारे नाही.

मूड चेंजर! – फक्त एक छोटासा बदल.

 

एखादी छोटीशीच गोष्ट कधी कधी आपल्या मनस्थितीत इतका अनपेक्षित करून जाते ना! नाही, मला अचानक येणारा पाउस, वारा अशी आपल्या हातात नसणारी गोष्ट अपेक्षित नाहीये. आपण एखाद्या ठराविक चक्रात अडकलेले असतो. मग ते घरचं रुटीन असो, कामाचा व्याप असो. गेलं एक दीड वर्ष तर सर्वच जण बहुतेक आपापल्या घरीच आहेत. बाहेर फारसे जाणे नाही, घरी कुणाचे येणे नाही. त्याच खोल्या, तेच फर्निचर, इतकंच काय घरात घालायच्या कपड्यांच्याही त्याच ठराविक जोड्या. वेगळं करून करून करायचं तरी काय! त्यामुळे कंटाळा ही आलटून पालटून सगळ्यांनाच छळणारी गोष्ट झाली आहे. पण आज एक नवी गंमत कळली. आज मी घरात घालायला एक वेगळा ड्रेस काढला; नवीन नाही, जुनाच. ‘बाहेर’ खात्यातून बदली करून त्याला ‘गृह’ खात्यात आणला इतकाच छोटासा बदल. आणि काय सांगू, अचानक मनात उत्साहाने शिरकाव केला की. तुम्ही म्हणाल, छे! काहीतरीच! पण खरंच सांगते, कुणीही न मागता रोजच्या जेवणाच्या ताटात आज एक गोड पदार्थ सजला. आता बदललेल्या मूडचा हा पुरावा तुम्हाला मान्य नसेल तर मग अवघड आहे.

मग आठवलं, हे कदाचित माझ्या स्वभावातच असावं. लहान असताना घरात एकदा आम्ही फार पसारा केला होता. तो आवरण्यासाठी कसलीही हालचाल न करण्यामागे आळस आणि कंटाळा हेच कारण होतं. संध्याकाळी आईने ऑफिसमधून येताना फुलांचा एक सुरेख गुच्छ आणला आणि तो मला फ्लॉवरपॉटमध्ये ठेवायला सांगितला. गुच्छ मस्तच होता. तो शोभेशा फ्लॉवरपॉटमध्ये ठेऊन मी बाहेरच्या खोलीत आले आणि तो टीपॉयवर ठेवला. पण त्यावर होती धूळ. मग ती पुसली. काचेखालच्या खणात अस्ताव्यस्त पसरलेल्या वस्तू जागेवर ठेवल्या. मग लांबून फुलं कशी दिसतायत हे पाहिलं तर आजूबाजूचा पसारा नजरेत खुपला मग तोही आवरला. बाहेरची खोली आवरण्याचे काम विनासायास पार पडले होते; आणि निमित्त होते, नव्याने घरात आलेला एक सुंदर फुलांचा गुच्छ. फक्त एकच छोटासा बदल!

रोजच्या रुटीनचा कंटाळा येणं किंवा अगदी आळस येणं साहजिक आहे. पण मग एखाद्या रडणाऱ्या लहान मुलाला कसं त्याचं लक्ष दुसरीकडे वेधून रमवतात, तसं मनाला काहीतरी नवं दाखवून रामवायचं. भोळ असतं, रमतं ते. लहान असताना खूप लांबच्या प्रवासात एका जागी बसून माझ्या मुली कधी कधी कंटाळून चिडचिड, भांडाभांडी करायला लागत. मग मी त्यांना कंटाळा जायला म्हणून कधी कधी श्रीखंडाच्या दोन गोळ्या देत असे. त्यांना त्यांनीच नाव ठेवले होते, ‘मूड चेंजर’. त्याचा हमखास उपयोग होत असे. तर तात्पर्य काय, एखादा छोटासा बदल आपल्यालाही मूड चेंजर म्हणून करून बघायला हरकत नाही.

कोकीळपक्षी ते हत्ती! काहीतरी सांगण्याची गोष्ट..

आज सकाळी झाडावर एक कोकीळपक्षी दिसला. खरंतर झालं ते एवढंच; पण ते एवढ्यावरच थांबतं तर हे लिहिण्याचा प्रपंच कशाला केला असता! काळ्या तुकतुकीत कांतीचा, पिवळ्या चोचीचा, शेपटीचे पंख फेंदारून इकडे तिकडे टुकूटुकू पाहत फांदीवर बसलेल्या या कोकीळपक्षाचे दर्शन खरंतर दुर्मिळ. त्यामुळे अचानक तो दिसला तेव्हा प्रथम चाचपला तो मोबाईल. फोटो काढण्यासाठी. पण सकाळी फिरायला जाताना सहसा फोन सोबत नसतोच. मग आजूबाजूला पाहिलं तर ज्याला आवर्जून हा पक्षी दाखवावा असं कोणीच नव्हतं. मग मात्र विचारांची मालिका सुरु झाली. वाटले, काहीही नवीन किंवा वेगळे दिसले की ते कुणालातरी सांगावेसे वाटणे ही माणसाची किती सहजप्रवृत्ती आहे नाही! अश्या वेळी जवळ कुणी नसेल तरी फोनचा कॅमरा असण्याचीही किती सवय आणि सोय असते आजकाल. फोटोग्राफी ही ही कलाच. पण काहीतरी सांगण्याच्या, आपल्याला गवसलेले काहीतरी इतरांनाही दाखवता येण्याच्या अनिवार इच्छेतूनच इतरही कलांचा जन्म झाला असेल नाही का! कधी जसे दिसले तसे तर कधी दिसलेल्यातून जन्माला आलेले काहितरी नवे सांगता सांगता चित्रकला, शिल्पकला, काव्य, संगीत, नृत्य यांचा जन्म झाला असणार. माध्यमे वेगवेगळी पण काहीतरी सांगण्याची उर्मी तीच!

विचार करता करता मन एकदम दहाबारा वर्षे मागे गेले. काही कामानिमित्त मी रस्त्यावरून चालले होते. आणि ध्यानीमनी नसताना समोरून चक्क एका हत्तीची स्वारी डुलत डुलत येताना दिसली. गेली दोन अडीच वर्षे मी जाईन तिथे माझ्या सोबत असणारी माझी चिमुरडी लेक नेमकी तेव्हा माझ्यासोबत नव्हती. तोवर कायमच तिला सोबत घेऊन फिरण्याची, रस्त्यातल्या गमती जमती तिला दाखवण्याची आणि तिच्या चेहऱ्यावरचे बालसुलभ भाव न्याहाळण्याची इतकी सवय झाली होती, की ती आत्ता बरोबर नाही हे लक्षात आल्यावर आता हा हत्ती कुणाला दाखवू असा प्रश्न मला पडला. हत्तीसारखे अप्रूप तिला आत्ता पाहायला मिळणार नाहीये याची मलाच कितीतरी वेळ हळहळ वाटत राहिली. खरंतर हे दोन्ही अगदी साधेसेच प्रसंग; पण आज मात्र काहीतरी नवे सापडले. असे वाटले, अनुभवाच्या पूर्णत्वासाठी दोन उत्सुक मने असणे आवश्यक. एक सांगणाऱ्याचे आणि एक ऐकणाऱ्याचे. ही काहीतरी सांगण्याची अनिवार इच्छा आणि काहीतरी नव्याने समजून घेण्याची उत्सुकता जोवर आहे तोवर कलेला निरनिराळ्या आविष्कारांचे धुमारे फुटत राहणार आणि त्या त्या अनुभवांना पंख फुटून तो प्रवाही होत राहणार.

चारोळ्या

 

४ मे २०२१

प्राजक्ताची चार फुले
आज रस्त्यातच दिसली.
वेचणाऱ्या हातांना शोधता शोधता
वाट चुकली असणार रात्री.

 

२९ एप्रिल २०२१

खात्री आहे त्यांना
माणुसकीचा प्रत्येक कोंब
घुसमटून गेलाय.
नाहीतर एका तरी चांगुलपणाची
ब्रेकिंग न्यूज आली असती.

 

२६ एप्रिल २०२१

बाहेर अंधुक वाटा आणि
अंगावर सतत काटा आहे;
घराचे घरपण टिकवण्यात
आज लहानग्यांचा वाटा आहे.

नवा विचार करो-ना!

 वर्ष उलटून गेलंय, आता थांबव लाडात येणं,
बंद घरात दडून बसणं एवढंच नसतं जगणं

प्रथम मिठीत घेतलंस तेव्हा कोंडला होता श्वास,
चढला होता ज्वर आणि सर्वत्र तुझाच भास.

नव्याची नवलाई समजून तेव्हा हसले होते लोक,
मलाही नंतरच कळला तुझ्या मनाचा रोख.

टाकून जीवघेणे कटाक्ष घायाळ केलंस मला,
भान हरपून बघतच राहिले तुझ्या बदलत्या कला.

भरून या वसुंधरेला घेतलंयस पुरतं कह्यात,
मात्र केवळ तुझाच विचार आता नाही माझ्या मनात

उघड तुझी मगरमिठी मला घेउ दे मोकळा श्वास,
पुन्हा स्वच्छंद मुग्ध जीवन जगण्याची मज आस.

आपले नाते वेगळे त्याची आपली जागा हो ना?
पण माझे अस्तित्वच व्यापण्याआधी थोडा विचार करो ना!